Cognitive Behavior Therapy (CBT)

Cognitive Therapy (CT), or Cognitive Behavior Therapy (CBT), developed by Dr. Aaron T. Beck, is a form of psychotherapy in which the therapist and the client work together as a team to identify and solve problems.

Therapists use the Cognitive Model to help clients overcome their difficulties by changing their thinking, behavior, and emotional responses.

Cognitive therapy has been found to be effective in more than 1000 outcome studies for a myriad of psychiatric disorders, including depression, anxiety disorders, eating disorders, and substance abuse, among others, and it is currently being tested for personality disorders.

It has also been demonstrated to be effective as an adjunctive treatment to medication for serious mental disorders such as bipolar disorder and schizophrenia. Cognitive therapy has been extended to and studied for adolescents and children, couples, and families. Its efficacy has also been established in the treatment of certain medical disorders, such as irritable bowel syndrome, chronic fatigue syndrome, hypertension, fibromyalgia, post-myocardial infarction depression, non-cardiac chest pain, cancer, diabetes, migraine, and other chronic pain disorders.

CBT (कॉग्नीटिव्ह बिहेविअर थेरपी)

““CBT(कॉग्नीटिव्ह बिहेविअर थेरपी)” ही मानसोपचारांच्या प्रचलित पद्धतींपैकी सर्वात जास्त शास्त्रीय संशोधन झालेली पद्धत आहे.

‘मानसोपचार’ म्हणजे फक्त कौन्सेलिंग नव्हे. मानसोपचाराच्या या पद्धतीमध्ये थेरपीस्ट (उपचार देणारा) आणि क्लायंट (उपचार घेणारा) मिळून क्लायंटच्या समस्येची सुप्त कारणे शोधून ती समस्या सोडवण्यासाठी एकत्रितपणे काम करतात. थेरपीस्ट मानसोपचार कौशल्यांचा वापर करून क्लायंटच्या नकारात्मक विचार, वर्तन व भावनिक प्रतिसादांमध्ये बदल करायला मदत करतात. यामुळे क्लायंट त्याच्या समस्यांवर यशस्वीपणे मात करू शकतात.

जगभरातील हजाराहून अधिक शास्त्रीय प्रयोगांमध्ये हे सिद्ध झाले आहे की , CBT ही अनेक समस्यांचे (उदा. नैराश्य, चिंता विकार, व्यसनाधीनता) निवारण करण्यासाठी सर्वात उपुक्त मानसोपचार पद्धत आहे. तसेच भ्रम-भास विकार (स्किझोफ्रेनिया), नैराश्य-उन्माद विकार (बायपोलर मूड डिसऑर्डर) यांसारख्या गंभीर मानसिक आजारांमध्येसुद्धा औषधोपचारांसोबत CBT मानसोपचार पद्धती घेणे जास्त फायद्याचे ठरते. CBT ही मानसोपचार पद्धती मानसिक समस्यांबरोबरच दैनंदिन जीवनातील अनेक समस्या सोडविण्यासाठी उपुक्त ठरते (उदा. कामात लक्ष न लागणे, उत्साह न वाटणे, झोपेच्या तक्रारी, कौटुंबिक कलह, ताण-तणाव समायोजन (स्ट्रेस मॅनेजमेंट), व्यक्तिमत्व विकास, लहान मुलांच्या वर्तन समस्या). तसेच जुनाट वेदना, अनेक औषधोपचार करूनही बऱ्या न होणाऱ्या शारीरिक समस्या, उच्चरक्तदाब, मायग्रेन अशा शारीरिक तक्रारींसाठी देखील CBT ही मानसोपचार पद्धती उपयुक्त ठरते.

CBT मानसोपचारपद्धतीमध्ये प्रत्येकी सुमारे ४५ मिनिटांची ६ ते २० इतकी चर्चात्मक सेशन्स असतात व त्यावर आधारित काही वर्तणूक तंत्रे सुचविली जातात. प्रत्येक क्लायंटच्या समस्येवर सेशन्सची संख्या व वारंवारता अवलंबून असते.

REBT – Rational Emotive Behavioral Therapy

REBT is the first developed therapy in CBT (Cognitive Behavioral Therapy) group . It is developed by eminent American psychologist Dr. Albert Ellis in 1955. It is successfully used in a large number of countries in the world .This therapy has a very strong philosophical base. It is evolved from time to time possessing huge clinical experience.

We all face so many emotional problems in our day to day life. But if we are emotionally disturbed, we can’t face these problems in a healthy way. In REBT, the therapist helps the client to separate the emotional problem and the practical (the day to day) problem. For example – how to face an interview confidently (practical problem) and anxiety about the outcome (emotional problem ). He also teaches some cognitive (thought), emotive and behavioral techniques to manage his /her emotional disturbances. The therapist and the client work collaboratively on the client’s emotional problems.

In REBT , the client can learn how to overcome the unhealthy and negative emotions like - anxiety fear, depression, guilt , envy , jealousy ,hurt ,shame and self defeating s like procrastination , social avoidance , aggression , alcohol /drug abuse . Pharmacotherapy along with REBT is a very useful combination to accelerate the client’s recovery . REBT is useful for all persons above 8 yrs old!

The most important pre requisite for REBT is the client’s motivation to work on his emotional problem. Usually the therapy consists of 10-20 sessions with 30- 45 minutes per session .The number may vary as per client’s need .The therapist suggests some practice work in between the sessions. It is advisable to do them as it will reinforce the client’s recovery.

The beauty of REBT is the client can independently solve his/ her other emotional problems if he learns the basic principles and techniques of REBT! It helps the clients to achieve a more healthy and useful life philosophy.

Dr. Vaishali Chavan,
D.Anaesth,REBT Practitioner,
Maitra Clinic, Satara.

REBT – रॅशनल इमोटिव्ह बिहेवियरल थेरपी

अर्थात विवेकनिष्ठ मानसोपचार

REBT ही ‘कॉग्निटिव्ह बिहेवियरल थेरपी’ (CBT) या गटांमधील सर्वात प्रथम विकसित झालेली मानसोपचार पद्धती आहे. विख्यात मानसशास्त्रज्ञ डॉ.अल्बर्ट एलिस यांनी १९५५ साली REBT विकसित केली.

आपणा सर्वाना आयष्यात दैनंदिन समस्या असतातच : पण जर व्यक्ती भावनिक दृष्ट्या अस्वस्थ असेल तर ती या दैनंदिन समस्या नीट सोडवू शकत नाही . REBT मध्ये थेरपिस्ट (मानसोपचारतज्ञ) व्यक्तीला तिच्या व्याहारिक समस्येभोवतीच्या भावनिक समस्यची उकल करून ती सोडविण्यात मदत करतो. यामध्ये थेरपिस्ट व क्लायंट (रुग्ण) अशा भावनिक समस्यांवर एकत्रितपणे काम करतात.

REBT मध्ये चिंता,निराशा,अनावर क्रोध,वैफाल्यग्रस्तता,तीव्र भीती अपराधीपणा, मत्सर,हेवा अशा अनेक भावनिक समस्या व व्यसनाधीनता, आळशीपणा, हिंसक वर्तन,एकाकीपणा इत्यादी वर्तणूक समस्यांचे निराकरण करण्यास मदत होते. तसेच अनेक मनोविकार विकारांमध्ये औषधोपचारांच्या जोडीला REBT चा वापर केल्यास रुग्णाच्या प्रगतीत लक्षणीय बदल दिसतो असेही सिद्ध झाले आहे. REBT ८ वर्षावरील सर्व वयोगटाच्या व्यक्तींसाठी उपुक्त आहे.

REBT साठी महत्वाची अट म्हणजे क्लायंटची स्वताची आपल्या भावनिक समस्येबाबत स्वतः काम करण्याची तयारी असणे ! REBT ची साधारणतः 10 ते २० सत्रे असतात. क्लायंटच्या गरजेनुसार ती कमी – जास्त होऊ शकतात. प्रत्येक सत्र ४५ मिनिटे चालते.दोन सत्रांच्या मधील काळात थेरपिस्ट क्लायंटच्या काही सराव देत असतो. तो करणे फायद्याचे असते. त्या सरावामध्ये काही अडचणी आल्या तर थेरपिस्ट क्लायंटला मदत करतो.

REBT ची तत्वे शिकल्यास मनुष्य स्वतंत्रपणेसुद्धा स्वतःचे भावनिक प्रश्न सोडू शकते. REBT मुळे मनुष्याला अधिक निरोगी जीवनदृष्टी मिळते. ननरथमय भथिननक आरोनयथसथठप सटदच्छथ !

MBCT - Mindfulness Based Cognitive Therapy

Mindfulness Based Cognitive Therapy (MBCT) is based on Professor Jon Kabat-Zinn’s (University of Massachusetts Medical School) Mindfulness-Based Stress Reduction program. It includes CBT and meditation techniques to help participants become more aware of their experience in the present moment, by tuning into moment-to-moment changes in the mind and the body.

Participants develop the capacity to allow distressing emotions, thoughts and sensations to come and go, without feeling that they have to suppress them, run away from them, or fight them. They learn to stay in touch with the present moment, without being driven to ruminate about the past or worry about the future.

In the 10 years research data from 6 randomized controlled trials (N=593) indicate that MBCT is associated with a 44% reduction in depressive relapse risk compared with usual care for patients with three or more previous episodes. In head-to head comparisons with antidepressants, MBCT provides effects comparable to staying on a maintenance dose of antidepressants. For people looking for a psychosocial approach to staying well, MBCT appears to be accessible, acceptable and cost-effective. It is found to be beneficial for increasing memory, concentration, creativity, decision making and immunity against various physical and mental health problems.

People can benefit from mindfulness whether they have a specific problem or not. We all have times in our lives when we experience difficulty, stress and struggle; and for some of us this is our daily experience. Developing greater awareness can open us to seeing how the mind becomes entangled in and blinded by its own liking and disliking, pursuing and rejecting when we try to maximize our happiness.

Mindfulness Based Cognitive Therapy (MBCT) is conducted in weekly groups for 8 consecutive sessions. (Depending upon clients’ requirements, some changes in schedule are done.)

Mindfulness helps us see with greater clarity how we may approach our moment-by-moment experience skillfully, taking more pleasure in the good things that often go unnoticed or unappreciated, and dealing more effectively with the difficulties we encounter, both real and imagined.

Dr. Animish Chavan,
M.D. (Psychiatry)

MBCT – माइंडफुलनेस बेस्ड कॉग्ननटीव थेरपी

माइंडफुलनेस बेस्ड कॉग्निटिव्ह थेरपी (एम.बी.सी.टी.) ही प्रोफेसर जॉन काबत-झिन (युनिव्हर्सिटी ऑफ मॅसेच्युसेट्स मेडिकल स्कूल) यांच्या संशोधनावर आधारीत मानसोपचार पद्धती आहे. या उपचार पद्धतीत कॉग्निटिव्ह बिहेवियरल थेरपी आणि माइंडफुलनेस एक्झरसाइजेस यांचा वापर करून क्लायंट्सना त्यांच्या शरीर आणि मनाच्या माध्यमातून स्वत:चा सखोल शोध घ्यायला प्रशिक्षित केले जाते. या प्रशिक्षणामुळे क्लायंट्स स्वत:ला तापदायक ठरणाऱ्या भावना, विचार, वेदना यांच्यापासून पळ न काढता त्यांचा यशस्वी सामना करायला सक्षम होतात.

मागील दहा वर्षांच्या वैद्यकीय संशोधनांतून असे दिसून येते की माइंडफुलनेस बेस्ड कॉग्निटिव्ह थेरपी घेतल्यामुळे वारंवार नैराश्यविकाराचा त्रास होणाऱ्या व्यक्तींना औषधे चालू ठेवल्यावर जितका फायदा होतो त्याहून अधिक फायदा या तंत्रांचा सराव चालू ठेवल्याने होतो. तसेच आपले मानसिक स्वास्थ्य वाढविण्याची इच्छा असणाऱ्या इतरही व्यक्तींना या थेरपीमुळे सहज, सोपे आणि तरीही खूप प्रभावी व कमी खर्चिक तंत्र अवगत होते. ही उपचारपद्धती नैराश्यविकार, चिंताविकार, फायब्रोमायाल्जिया, मायग्रेन, व्यसनाधिनता यांसारख्या आजारांप्रमाणे दैनंदिन जीवनातील काळजी, चिंता, हतबलता, असमाधान, तणाव, क्रोध अशा समस्यांच्या निराकरणासाठीदेखील खूप उपयुक्त ठरते. माइंडफुलनेस एक्झरसाइजेसच्या नियमित सरावामुळे स्मरणशक्ती, एकाग्रता, निर्णयक्षमता, सृजनशीलता, मानसिक आणि शारीरिक रोग प्रतिकारशक्ती यांमध्येही वाढ झाल्याचे दिसून येते. आपल्या सुखाच्या मागे धावताना आपण आपल्याच सापळ्यात अडकून कसे अधिकाधिक दु:खी होतो हे समजून समाधानाचा अधिक शाश्वत मार्ग समजण्यासाठी या थेरपीचा उपयोग होतो.

माइंडफुलनेस बेस्ड कॉग्निटिव्ह थेरपी ही ग्रुप्समध्ये केली जाणारी सायकोथेरपी (समूह उपचार) असून ती आठवड्यातून एक वेळा अशी किमान आठ आठवडे चालते. (क्लायंट्सच्या व्यक्तीगत गरजांनुसार या वेळापत्रकात काही फेरफार होऊ शकतात.) माइंडफुलनेस बेस्ड कॉग्निटिव्ह थेरपी (एम.बी.सी.टी.)च्या सहाय्याने आपण आपले जीवन अधिक जागृतपणे, समाधानपूर्वक आस्वाद घेत आणि अडचणींना योग्य तोच, किफायतशीर प्रतिसाद देत यशस्वीपणे जगू शकतो!

डॉ. अनिमिष चव्हाण
एम.डी.